Przejdź do zawartości

Asyryjskie hieroglify

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Asyryjskie hieroglify – nazwa stosowana przez asyrologów na określenie grupy symboli widniejących na pewnych zabytkach z czasów panowania asyryjskich królów Sargona II (721-705 p.n.e.) i Asarhaddona (680-669 p.n.e.)[1]. Początkowo symbole te, przedstawiające postacie ludzkie, zwierzęta, rośliny i przedmioty, uznano za dekoracje lub symbole bóstw, ale z czasem naukowcy doszli do wniosku, że ich dobór nie mógł być dziełem przypadku i że stanowić one mogły nieznaną, wymyślną formę pisma[2]. „Asyryjskie hieroglify” uznane zostały za rodzaj kryptograficznych inskrypcji królewskich, które najprawdopodobniej wymieniać miały imię króla i jego tytulaturę[1]. Inspiracją dla symboli mogły być egipskie hieroglify, z którymi Asyryjczycy musieli się zetknąć podbijając w VIII w. p.n.e. wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego[3]. Odmienny, piktograficzny charakter egipskiego pisma hieroglificznego skłonić mógł królów asyryjskich do podjęcia próby stworzenia własnego, asyryjskiego odpowiednika tego egzotycznego dla nich pisma[2]. Jakkolwiek uczeni zgadzają się, iż językiem w którym zapisano „asyryjskie hieroglify” był najprawdopodobniej język akadyjski, to nie są już jednak zgodni co do tego, jak poszczególne symbole należy odczytywać[1]. We współczesnych opracowaniach naukowych znaleźć można kilka różniących się od siebie interpretacji i tłumaczeń „asyryjskich hieroglifów”[4].

Świątynia boga Sina w Dur-Szarrukin
Lewa strona – rekonstrukcja wyglądu głównego wejścia do świątyni. Prawa strona – rekonstrukcja wyglądu prawego panelu z symbolami.

„Hieroglify” Sargona II

[edytuj | edytuj kod]

W trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych w mieście Dur-Szarrukin, które w czasach panowania Sargona II było stolicą państwa asyryjskiego, odnaleziono pozostałości kilku świątyń, których fasady ozdobione były panelami z glazurowanych cegieł[5]. W każdym przypadku para takich paneli umieszczona była po obu stronach głównego wejścia do świątyni[5]. Wszystkie panele ozdobione zostały charakterystycznym wzorem, składającym się z pięciu lub siedmiu symboli[5]. Panele na zewnętrznych fasadach świątyń bogów Sina, Szamasza i Nabu zawierały siedem symboli, które wyobrażały kolejno króla, lwa, ptaka, byka, drzewo figowe, pług i kolejną ludzką postać[5]. Z kolei na krótszych panelach z wewnętrznej fasady świątyni boga Nabu i zewnętrznej fasady świątyni bogini Ningal umieszczonych było tylko pięć symboli (król, lew, drzewo figowe, pług i postać ludzka)[6]. Symbole ptaka i byka zostały tu pominięte[6].

Badaczami, którzy jako pierwsi zajęli się symbolami widniejącymi na panelach ze świątyń z Dur-Szarrukin, byli Gordon Loud i Eckhard Unger[7]. Według pierwszego z nich symbole te reprezentować miały imperium i płodność, natomiast według drugiego symbolizować miały różnych bogów[7]. Inny badacz, Cyril Gadd, który najprawdopodobniej jako pierwszy zauważył podobieństwo symboli z paneli do tych z zabytków Asarhaddona, zasugerował, że symbole te reprezentować mogły imię króla[7]. Teorię tę rozwinęli Irving L. Finkel i Julian E. Reade, którzy podjęli próbę odcyfrowania symboli z paneli. W ich opinii pierwszy symbol, przedstawiający króla, reprezentować miał samego Sargona II[7]. Lew odpowiadać miał słowu „król” (LUGAL, šarru), jako że w tekstach mezopotamskich lew był symbolem siły i władzy królewskiej[8]. Ptak reprezentować miał słowo „wielki”, na zasadzie gry słów: rabû („wielki”) i āribu („wrona. kruk”)[8]. Kolejny symbol, byk, również odpowiadać miał słowu „król” (LUGAL, šarru), jako że podobnie jak lew kojarzony był w Mezopotamii z męską siłą i władzą królewską[8]. Symbol drzewa figowego oznaczać miał słowo „kraj”, jako że w języku sumeryjskim słowo MA oznaczać mogło zarówno „drzewo figowe” (tittu) jak i „kraj” (mātu)[8]. Pług reprezentować miał Asyrię, bądź to na zasadzie gry słów (Aššur - Asyria i šūrû - rodzaj narzędzia używanego w rolnictwie), bądź na zasadzie skojarzeń (pług jako symbol pól uprawnych charakterystycznych dla asyryjskiego krajobrazu)[9]. Ostatni symbol, przedstawiający postać ludzką trzymającą w rękach włócznię z ostrzem skierowanym w kierunku ziemi, oznaczać miał słowo „ziemia” (KI, erṣetu), które użyte tu zostało w formie determinatywu stawianego po nazwach krain i miast[9]. Tym samym cała inskrypcja brzmiałaby: „Sargon, wielki król, król Asyrii (māt Aššurki)”[9]. Z kolei krótsza inskrypcja, bez symboli ptaka i byka, brzmiałaby: „Sargon, król Asyrii”[9].

Inną interpretację symboli zaproponował Eckhart Frahm. Jego zdaniem obie postacie ludzkie (pierwszy i siódmy symbol) nie należały do właściwej inskrypcji, a przedstawiały po prostu króla i najprawdopodobniej następcę tronu[10]. Pozostałe symbole odczytał on następująco: Šarru(lew jako symbol króla)-ukīn(ptak, którego kształt przypomina znak GI) šar(byk jako symbol króla) māt(drzewo figowe) Aššur(pług, którego kształt przypomina grupę znaków an.šar2 i aš-šur)[10]. Cała inskrypcja brzmiałaby więc według niego: „Sargon, król Asyrii” (Šarru-ukīn šar māt Aššur)[10]. Krótsza inskrypcja brzmiałaby natomiast „król Asyrii” (šar māt Aššur)[10].

„Czarny kamień lorda Aberdeen”
Lewa strona – boki zabytku z inskrypcją klinową. Prawa strona – góra zabytku z „asyryjskimi hieroglifami”.

„Hieroglify” Asarhaddona

[edytuj | edytuj kod]

Z czasów panowania Asarhaddona znane są cztery zabytki z umieszczonymi na nich „asyryjskimi hieroglifami”[1]. Pierwszym z nich jest tzw. „Czarny kamień lorda Aberdeen” (ang. Lord Aberdeen's Black Stone), kamienny przedmiot o kształcie graniastosłupa, przechowywany obecnie w British Museum (nr inwent. BM 91027)[11]. Boki zabytku pokrywa inskrypcja klinowa opisująca prace budowlane Asarhaddona w Babilonie[11]. Górę zabytku zajmuje natomiast osiem symboli pogrupowanych w dwa rejestry: górny i dolny[12]. W górnym rejestrze (z lewa do prawa) przedstawione zostały następujące symbole: (1) tiara wielorożna na ołtarzu, (2) postać króla, (3) stylizowane drzewo i (4) byk, natomiast w dolnym rejestrze (też z lewa do prawa) odpowiednio (5) góra, (6) pług, (7) palma i (8) czworoboczny przedmiot[13]. Wśród uczonych panuje zgoda, iż właśnie tak, z lewa do prawa, należy odczytywać przedstawione tu symbole[12].

Pozostałe trzy zabytki z „asyryjskimi hieroglifami” to gliniane cylindry z inskrypcjami Asarhaddona[14]. Dwa z nich znajdują się w British Museum (cylindry BM 78223 i BM 78247, oba z inskrypcją opisującą prace budowlane Asarhaddona w Babilonie)[15], a trzeci w Metropolitan Museum of Art (cylinder MMA 86.11.283 również z inskrypcją opisującą prace budowlane Asarhaddona w Babilonie)[16]. Symbole umieszczone zostały na jednym lub obu końcach każdego z cylindrów[12]. Końce te mają kolisty kształt, a symbole zostały rozmieszczone wokół ich krawędzi[12]. Symboli zawsze jest osiem i z jednym wyjątkiem są one identyczne z tymi z „Czarnego kamienia lorda Aberdeen”[12]. Jedyna różnica jest taka, iż tutaj zamiast byka występuje lew[12]. Symbole ułożone są w tej samej kolejności co na „Czarnym kamieniu lorda Aberdeen”, dzięki czemu wiadomo, iż należy je odczytywać w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara[12].

Jednym z pierwszych, który próbował odczytać te symbole był Daniel D. Luckenbill, według którego odpowiadać one miały odpowiednio znakom klinowym (1)d (2) a (3) šur4 (4) ŠEŠ (5) SUM (6) na (7) ana (8) ku[4]. Tym samym inskrypcja miała brzmieć (1-6) da-šur4-ŠEŠ.SUM-na (7-8) anāku, czyli „(1-6) Asarhaddon (7-8) to ja”[4].

Gliniane cylindry z „asyryjskimi hieroglifami”
Lewa strona – „asyryjskie hieroglify” na glinianym cylindrze z Metropolitan Museum of Art (MMA 86.11.283). Prawa strona – gliniany cylinder z British Museum (BM 78223) z „asyryjskimi hieroglifami” na jednym z końców.

Z innym tłumaczeniem wyszli Irving L. Finkel i Julian E. Reade. Pierwszy symbol, tiarę wielorożną na ołtarzu, uznali oni za odpowiednik znaku an/dingir („niebo/bóg”), jako że tiara wielorożna była w Mezopotamii symbolem najwyższych bóstw[17]. W tym przypadku odczytywali oni ten symbol fonetycznie jako AN[17]. Postać króla odpowiadać miała ich zdaniem znakowi LUGAL = šarru („król”), który w tym przypadku odczytywany miał być fonetycznie jako ŠAR[17]. Tym samym dwa pierwsze symbole (AN.ŠAR) tworzyć miały pierwszy element imienia Asarhaddona - AN.ŠAR2 (= Aššur)[17]. Stylizowane drzewo uznali oni za odpowiednik znaku URI = urigallu („święty/boski emblemat”), który ich zdaniem mógł być też nazwą świętego drzewa (znanego z przedstawień na asyryjskich reliefach)[18]. Znak URI odczytywać też można było jako ŠEŠ = aḫu („brat”) i w tym przypadku symbol drzewa znaczyć miał właśnie aḫu[18]. Czwarty symbol, byk, odnosić się miał do znaku SI = qarnu („róg”), co miało być grą słów, jako że w rzeczywistości chodzić miało o znak SI3 = nadānu („dawać”)[18]. Tym samym pierwsze cztery symbole tworzyć miały imię Aszur-aha-iddina (czyli Asarhaddon), znaczące dosłownie „Aszur dał braci”[4]. Piąty symbol, góra, odpowiadać miał znakowi KUR = šadû („góra”), mogącemu też znaczyć KUR = ekallu („pałac”)[18]. W tym miejscu inskrypcji, po imieniu króla, spodziewane było jednak słowo „król” - obaj badacze uznali, iż w tym przypadku słowo „król” zapożyczone zostało z języka egipskiego, gdzie słowo faraon (per'aa), znaczyło dosłownie „wielki dom”[18]. „Wielki dom” to po sumeryjsku E2.GAL, od którego wywodzi się akadyjskie ekallu („pałac”)[18]. W ten sposób piąty symbol odczytywać by należało jako „wielki dom” (= „król”)[18]. Kolejny symbol, pług, w oparciu o te same przesłanki co przy „asyryjskich hieroglifach” Sargona II, oznaczać miałby Asyrię lub „Górną Mezopotamię”[19]. Palma odpowiadać miała z kolei Babilonii, czyli „Dolnej Mezopotamii”[19]. Ostatni symbol, kwadrat z kołami w rogach, uznany został za odpowiednik znaku KI, determinatywu stawianego po nazwach krain i miast[19]. Zgodnie z opinią obu badaczy inskrypcja ta miała być kalką z egipskiej tytulatury królewskiej, dlatego też tłumaczą ją oni w następujący sposób: (1-4) Aszur-aha-iddina, (5-8) „wielki dom” (tj. król) „Górnej” i „Dolnej” Mezopotamii (tj. Asyrii i Babilonii)[19].

Pewne poprawki do powyższej interpretacji wprowadził Jo A. Scurlock, który zauważył, że obaj badacze nie wzięli pod uwagę glinianych cylindrów Asarhaddona, gdzie symbol byka zastąpiony został symbolem lwa[20]. Tym samym odczyt symbolu byka jako nadānu („dawać”) stał się problematyczny, tym bardziej, iż zdaniem obu badaczy symbolowi byka w „hieroglifach” Sargona II odpowiadać miało słowo „król”[20]. Jeżeli w „hieroglifach” Asarhaddona symbol byka i lwa oznaczał to samo słowo, tak jak było to w „hieroglifach” Sargona II, to słowem tym musiało być słowo „król”[20]. Uznając czwarty symbol za słowo „król”, trzeba było założyć, iż pierwsze trzy symbole (tiara wielorożna na ołtarzu, postać króla i stylizowane drzewo) stanowić musiały imię króla[20]. Tiara wielorożna była symbolem najwyższych bogów - Anu i Enlila, ale w późniejszym okresie również Aszura, więc bez problemów symbol ten odczytywać można jako Aššur[20]. Drugi symbol, przedstawiający postać króla, oznaczać musiał słowo aḫu („brat”) – jeżeli założymy, że postać ta przedstawia zwykłego człowieka, a nie króla (nie nosi on królewskiej tiary), to symbolowi temu odpowiadać by mógł znak LU2 („człowiek”), który swoim kształtem bardzo przypomina znak ŠEŠ („brat”)[20]. Symbol stylizowanego drzewa oznaczać więc musiał słowo nadānu („dawać”) – odpowiednikiem tego symbolu mógł być znak SUM (nadānu), który we wczesnej, piktograficznej formie przedstawiano w formie dwóch rosnących obok siebie roślin[21]. Piąty symbol, góra, oznaczałby determinatyw KUR, stawiany przed nazwami krain, szósty i siódmy symbol oznaczałyby odpowiednio Asyrię i Babilonię, a ostatni symbol determinatyw KI[20]. Tym samym poprawiony odczyt inskrypcji wyglądałby następująco: (1) Aššur (2) ŠEŠ (3) SUM (4) „król” (5) KUR (6) „Asyria” (7) „Babilonia” (8) KI, czyli (1-3) „Aszur-aha-iddina, (4-8) król Asyrii i Babilonii”[4].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 238.
  2. ↑ a b Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 244.
  3. ↑ Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 245.
  4. ↑ a b c d e Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 243.
  5. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 247.
  6. ↑ a b Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 247-248.
  7. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 248.
  8. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 249.
  9. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 250.
  10. ↑ a b c d Frahm E., Observations on the Name ..., s. 50, przypis 28.
  11. ↑ a b Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 240.
  12. ↑ a b c d e f g Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 239.
  13. ↑ Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 239-240.
  14. ↑ Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 238-239.
  15. ↑ Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 241-242.
  16. ↑ Leichty E., The Royal Inscriptions ..., s. 242.
  17. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 258.
  18. ↑ a b c d e f g Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 259.
  19. ↑ a b c d Finkel I.L., Reade J.E., Assyrian ..., s. 260.
  20. ↑ a b c d e f g Scurlock J.A., Assyrian Hieroglyphs ..., s. 85.
  21. ↑ Scurlock J.A., Assyrian Hieroglyphs ..., s. 86.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Asyryjskie_hieroglify&oldid=74924745”